Nhìn những lớp lá cháy lụi dần, giảng viên Vũ Thị Liễu (Trưởng bộ môn Môi trường tại Khoa Môi trường của trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội), khi ấy tự vấn: Phải chăng những trang giáo án, những công trình nghiên cứu khoa học trên giảng đường đang trở nên vô nghĩa khi khép lại?

Đó là khoảnh khắc khơi nguồn cho ý tưởng ra đời của Công ty Cổ phần Nghiên cứu và Phát triển Sợi Eco (Ecosoi), bà Vũ Thị Liễu - Founder kiêm CEO Ecosoi - chia sẻ với PV VietNamNet.

Đường đi của chất hóa học

- Tại sao hình ảnh cánh đồng dứa bị đốt cháy lại đưa bà tới một hướng đi mới trong sự nghiệp?

Bà Vũ Thị Liễu: Tôi có tham gia một số dự án liên quan đến hóa chất độc hại của Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ). Sau nhiều chuyến đi thực tế, tôi hiểu sâu sắc về tác động của chúng đến hệ sinh thái và sức khỏe con người. 

Năm 2020, trong chuyến công tác tới huyện Thạch Thành (cũ), tỉnh Thanh Hóa, tôi thấy nông dân đốt lửa trên đồng dứa, khói nghi ngút. Tôi hỏi họ tại sao lại đốt lá dứa như rơm rạ vậy. Câu trả lời là họ không biết làm gì với phụ phẩm nông nghiệp này. Do đó, sau khi thu hoạch quả, chủ ruộng thuê nhân công phay lá dứa, phơi và đốt ngay trên cánh đồng. 

Đối với nhiều nông hộ có diện tích trồng dứa từ 20-30 ha, công việc trên không đơn giản. Quá nhiều lá dứa cần đốt bỏ. Người dân muốn giảm tiền thuê nhân lực thủ công nên họ phun thuốc cỏ cháy. Một tuần sau khi phun, cỏ tự cháy khô và nông dân chỉ cần châm lửa đốt.

Người dân thản nhiên nói ra cách thức trên nhưng tôi thấy rùng mình. Thứ thuốc đã bị cấm từ lâu nhưng bà con vẫn mua để sử dụng.

Nông dân đó có thể chỉ thấy việc đốt lá dứa gây ô nhiễm không khí. Nhưng tôi thấy được hình ảnh của những vi sinh trong đất sẽ chết dưới lớp thuốc cỏ cháy. Hậu quả là đất đai ngày càng cằn cỗi, cho năng suất canh tác thấp.

Chưa kể, khi những cơn mưa trút xuống, toàn bộ chất hóa học từ thuốc cỏ cháy tồn trong đất sẽ ngấm xuống nước ngầm hoặc chảy vào nước mặt (sông, hồ...). Từ đây, thứ chất đó ảnh hưởng tới sức khỏe cư dân bản địa, thậm chí cả cư dân những vùng lân cận. 

Đối với phụ phẩm nông nghiệp khác như ngọn rau, bà con có thể chất đống ủ phân vi sinh, nhưng lá dứa dài, dai và nhiều xơ, nếu muốn ủ phân phải xay nhỏ lá. Thế nên, người dân chọn phương pháp đốt để tiết kiệm thời gian.

Giây phút đó, tôi đứng lặng người nhìn cánh đồng dứa. Tôi tự hỏi bản thân rằng, những kiến thức về môi trường trong giảng dạy, hay trong các dự án nghiên cứu khoa học đang đi về đâu? Có vẻ như khi tôi đóng lại trang giáo án sư phạm, mọi thứ cũng sẽ khép lại theo. Không có giải pháp thực tế nào được áp dụng để giải quyết bài toán về môi trường.

Tôi nhặt một lá dứa tươi trên mặt đất và bẻ đôi nó. Rồi, tôi nhìn thấy những sợi dứa bên trong. Đó là thời khắc tôi biết mình cần khởi nghiệp. Ecosoi được thành lập vào tháng 3/2021.

Rào cản với start-up 

- Hành trình khởi nghiệp đã qua của một giảng viên như thế nào?

Buồn vui lẫn lộn. Trước khi bắt tay vào thực hiện dự án sản xuất sợi lá dứa thiên nhiên, tôi đã đi tham khảo các vùng nguyên liệu ở 3 miền Bắc - Trung - Nam. Tôi ước tính, Việt Nam thải bỏ khoảng 2-3 triệu tấn lá dứa/năm, thậm chí còn lớn hơn nhiều.

Mặt khác, dệt may là một trong những ngành xương sống của Việt Nam nhưng một tỷ lệ không nhỏ xơ nguyên liệu đang được nhập khẩu từ nước ngoài. Tại sao chúng ta không tự sản xuất xơ sợi, tận dụng nguyên liệu thiên nhiên để cung cấp cho ngành dệt may nội địa? 

Dẫu vậy, thực tế lại khác. Tôi muốn bán nhiều sản phẩm cho thị trường nội địa nhưng khách hàng hiện tại của Ecosoi lại toàn là đối tác nước ngoài. Dường như họ quan tâm nhiều hơn tới biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Người tiêu dùng nội địa cần thêm thời gian để cảm nhận, thay đổi hành vi tiêu dùng.

Chúng tôi đang cung cấp ra thị trường khoảng 60 tấn xơ dứa/năm, tương đương 4.000 tấn lá dứa được xử lý. Xơ và sợi dứa của Ecosoi đã có mặt ở 8 quốc gia; trong đó, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc là 3 thị trường tiêu thụ chính. 

Các đối tác cần nghiên cứu xem có thể làm được những sản phẩm gì từ sợi thiên nhiên này. Bước tiếp theo, họ làm sản phẩm thử nghiệm để thăm dò phản ứng thị trường. Sau quá trình đó, đối tác mới quyết định đặt đơn hàng. Vì sợi lá dứa còn rất mới, chúng tôi vẫn phụ thuộc nhiều vào thị trường. 

- Nhìn sản lượng tiêu thụ còn khá khiêm tốn, bà có thấy nản với lựa chọn khởi nghiệp của mình?

Tôi không nản, nhưng tôi thấy rõ hai khó khăn mà công ty phải đối mặt. Đó là khó khăn tài chính. Doanh nghiệp xơ sợi cần nguồn tiền đầu tư không nhỏ.

Đặc biệt, xơ sợi mới phải đi qua từng bước nghiên cứu, tốn kém về thời gian, tiền bạc. Nếu kết quả nghiên cứu không thành công, doanh nghiệp phải làm lại hoặc chấp nhận bỏ cuộc. Với vốn khởi nghiệp hạn hẹp, chúng tôi may mắn vì có những nhà đầu tư quan tâm tới dự án. 

Mức hấp thụ thị trường sẽ quyết định sự sống còn của doanh nghiệp. Dù công ty sở hữu sản phẩm mới, sản phẩm rất thân thiện môi trường, nhưng người tiêu dùng không đón nhận thì cũng chịu. Để sợi thiên nhiên phổ cập hơn, cần có những doanh nghiệp tiên phong trong việc dẫn dắt và đào tạo nhận thức thị trường.

Bên cạnh đó, sản phẩm từ sợi lá dứa giá có thể đắt gấp đôi các sản phẩm truyền thống khác, trong khi tính chất sợi không quá khác biệt. Đây là rào cản lớn. 

- Chỉ với đặc điểm thân thiện môi trường, điều gì khiến bà nghĩ người tiêu dùng sẵn sàng chi tiền nhiều hơn cho sản phẩm làm từ sợi lá dứa?

Nhiệt độ tăng nhanh, băng tan ở các cực hay những hình thái khí hậu khắc nghiệt... Mọi thứ không còn là cảnh báo nữa mà thực tế đã xảy ra. Đó là lý do vì sao các quốc gia đồng loạt kêu gọi phát triển bền vững, chung tay bảo vệ môi trường bằng cách sử dụng sản phẩm tạo ra phát thải ít hơn.

Chẳng hạn, một đôi giày có giá 80 USD, bạn dùng hỏng nhưng không muốn vứt đi vì cảm thấy có lỗi với xã hội. Bạn mang đến một công ty tái chế, nhờ họ thiết kế lại một đôi mới từ vật liệu cũ. Lúc này, dù phải trả mức giá lên tới 320 USD (gấp 4 lần) cho đôi giày mới, nhưng người tiêu dùng ở các nước phát triển vẫn chấp nhận. Đó là phong cách sống của họ.

Điều này cho thấy, khi nhận thức về phát triển bền vững đã ăn sâu, người tiêu dùng sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho sản phẩm thân thiện môi trường.

Philippines là quốc gia đầu tiên trên thế giới làm vải từ lá dứa. Sản phẩm vải này có tên là piña, được làm thủ công hoàn toàn. Nếu quy đổi ra tiền Việt, một chiếc áo vải piña có giá trị tới cả trăm triệu đồng và người Philippines chỉ mặc áo trong những sự kiện đặc biệt quan trọng. 

Tuy nhiên, nếu Ecosoi làm theo cách đó thì sẽ không giải quyết được vấn đề môi trường, bởi sản lượng tiêu thụ khó đạt mức cao. Thay vào đó, chúng tôi muốn phổ cập rộng rãi chất liệu sợi lá dứa đến người tiêu dùng. Công ty đã hướng dẫn nông dân tại các vùng nguyên liệu trọng điểm như Nghệ An, Thanh Hóa, Ninh Bình... cách thu hoạch xơ dứa hiệu quả, đồng thời chuyển giao quy trình tuốt xơ và bao tiêu toàn bộ sản phẩm.

Là một doanh nghiệp còn rất nhỏ trên thị trường, nhưng chúng tôi hiểu rõ giá trị mình đang theo đuổi. Ngay từ khi có ý tưởng khởi nghiệp, Ecosoi đã kiên định với quan điểm: không trồng mới cánh đồng dứa, không xâm lấn tài nguyên đất. Chúng tôi tận dụng những cánh đồng dứa sẵn có, chung tay giải quyết bài toán về phụ phẩm nông nghiệp.