Khi người dân ở bản Pá Khò tự vẽ 'sơ đồ sinh kế'

13/06/2025 07:00
Từ "nhận trợ giúp" đến "đồng kiến tạo phát triển" là sự chuyển biến mang tính cách mạng trong thực thi chính sách dân tộc, tôn giáo và phát triển vùng miền tại các vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Sáng sớm, mây bảng lảng trên núi cao, bà Mùa Thị Lử – một người phụ nữ dân tộc Mông ở bản Pá Khò (Mường Nhé - Điện Biên) – cẩn thận trải tấm bản đồ vẽ tay xuống nền nhà sinh hoạt cộng đồng. Bản đồ ấy không phải về địa giới hành chính, mà là “sơ đồ sinh kế” do chính người dân trong bản vẽ nên, đánh dấu từng vị trí giếng nước, ruộng ngô, lối mòn trâu đi, khu đất dốc cần trồng cây chắn xói mòn. 

Nơi đó, người dân đang từng bước làm chủ chính sách phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi.


Chính sách không còn từ trên xuống mà bắt đầu từ cuộc sống

Năm 2021, Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (gọi tắt là CTMTQG 1719), theo Quyết định số 1719 của Thủ tướng Chính phủ. 

Đây là chương trình chính sách tổng hợp, có quy mô lớn nhất từ trước đến nay cho vùng đặc thù, bao phủ 10 năm (2021–2030), với tinh thần xuyên suốt: lấy người dân làm trung tâm, chủ thể và động lực của quá trình phát triển.

Không còn những mô hình được áp từ trên xuống hay những công trình “trên giấy”, chương trình yêu cầu phải thực hiện tham vấn cộng đồng theo quy trình dân chủ hóa: từ xây dựng danh mục đầu tư, chọn loại sinh kế, đến giám sát triển khai. Người dân lần đầu tiên được mời ngồi vào bàn cùng chính quyền để quyết định xem mình cần gì và muốn gì.

Tại Mường Nhé, bà Lử và tổ phụ nữ bản Pá Khò chính là những người lên tiếng đầu tiên phản đối việc làm sân thể thao và nhà văn hóa trên khu đất thấp, vì đó là vùng ngập úng mùa mưa. Họ đề xuất chuyển vị trí, quy hoạch lại, và mô hình sau đó được chấp thuận.

Sự thay đổi không chỉ đơn thuần về kỹ thuật quản lý dự án mà về cả nhận thức quản trị chính sách, khi quyền lực được chia sẻ lại, và người dân thật sự trở thành chủ thể phát triển.

Một trong những điểm tiến bộ nổi bật của CTMTQG 1719 là yêu cầu thành lập các tổ giám sát cộng đồng cấp thôn, bản, buôn, phum, sóc, theo hướng dẫn tại Thông tư số 02/2022 của Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc, nay là Bộ Dân tộc và Tôn giáo.

Ở Gia Lai, Kon Tum hay Trà Vinh, các tổ này đã phát huy tác dụng rõ rệt. Người dân phát hiện và báo cáo sai phạm, kiến nghị thay đổi vật liệu xây dựng, điều chỉnh tiến độ công trình, giám sát việc lựa chọn hộ hưởng lợi công khai, minh bạch.

Chưa bao giờ dân được trao “quyền kiểm tra” ngay tại làng mình như vậy. Và khi “có dân theo dõi từng viên gạch”, cán bộ thi công công trình cũng cẩn trọng hơn.

Chính hình thức giám sát này đã từng bước hình thành nền tảng dân chủ ở cơ sở – một kiểu “kiểm soát quyền lực mềm” nhưng hiệu quả, thuyết phục, ít gây đối đầu.

Rào cản nào còn tồn tại?

Theo báo cáo giám sát thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia 1719 năm 2024, trong tổng số các xã miền núi được khảo sát, có 57% số xã đã thành lập tổ giám sát cộng đồng để theo dõi, kiểm tra, giám sát quá trình triển khai các dự án, tiểu dự án thuộc chương trình. Tuy nhiên, chỉ có 32% số tổ được tham gia đầy đủ các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng về giám sát đầu tư cộng đồng, quản lý tài chính, và quy trình thực hiện các hạng mục đầu tư công. 

Nhiều tổ giám sát còn hoạt động mang tính hình thức, thiếu hiệu quả, chưa phát huy đúng vai trò là “tai mắt” của người dân tại cơ sở, ảnh hưởng đến tính minh bạch, dân chủ và hiệu quả của chương trình.

Thực tiễn triển khai cho thấy, việc người dân làm chủ chính sách chưa phải là phổ biến và bền vững. Ba nhóm rào cản lớn đang hiện hữu:

Một là rào cản thể chế: Một số quy định pháp luật hiện hành vẫn còn hành lang hẹp về quyền tham gia thực chất của người dân vào quá trình hoạch định chính sách. Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật dù có điều khoản tham vấn nhưng thiếu chế tài thực thi hiệu quả.

Hai là rào cản hành chính: Một bộ phận cán bộ cấp cơ sở vẫn quen tư duy “ban phát”, ngại chia sẻ thông tin với dân, sợ mất quyền quyết định. Có nơi, tổ giám sát cộng đồng bị hình thức hóa, không được tập huấn kỹ năng.

Ba là rào cản nhận thức: Không ít người dân vùng sâu vùng xa vẫn mang tâm lý e ngại, “trên bảo sao nghe vậy”, chưa có niềm tin vào quyền tham gia của mình. Điều này đòi hỏi quá trình nâng cao năng lực cộng đồng phải kiên trì và có chiến lược truyền thông sâu rộng.

Dân chủ hóa chính sách từ thiết kế đến thực thi

Để “người dân làm chủ chính sách” trở thành hiện thực rộng khắp, không dừng ở khẩu hiệu, rất cần tư duy phát triển mới. Trong đó cần tập trung vào ba giải pháp cốt lõi:

Thứ nhất, pháp lý hóa quyền tham gia của người dân trong thiết kế và giám sát chính sách. Sửa đổi các luật liên quan để xác lập quyền bắt buộc tham vấn cộng đồng, đặc biệt trong các chương trình phát triển vùng đặc thù, công trình công.

Thứ hai, cải cách hành chính theo hướng “chia quyền” thay vì “ban quyền”. Xây dựng cơ chế bắt buộc công khai tài liệu chính sách ở cấp xã, mở rộng vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể trong bảo vệ quyền tham gia của người dân.

Thứ ba, tăng cường truyền thông chính sách theo hướng truyền cảm hứng, xây dựng năng lực cộng đồng. Không chỉ phổ biến chính sách, mà cần truyền cảm hứng về quyền và trách nhiệm của người dân. Mỗi chương trình cần đi kèm với tập huấn, tài liệu trực quan, mô hình điểm dễ nhân rộng.

Bài học từ CTMTQG 1719 cho thấy một sự thật giản dị mà sâu sắc: khi người dân được trao quyền – họ không chỉ tham gia, mà còn sáng tạo, bảo vệ và phát triển chính sách.

Đó cũng là tinh thần cốt lõi trong tư tưởng Hồ Chí Minh: “Việc gì có lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì có hại cho dân, ta phải hết sức tránh”.

Ngày hôm nay, việc đưa người dân trở thành trung tâm của chính sách không còn là điều kiện lựa chọn, mà là điều kiện bắt buộc để phát triển bao trùm, phát triển bền vững.

Và chỉ khi chính sách được hình thành từ cuộc sống, từ tâm tư và nhu cầu của người dân, thì chính sách ấy mới thực sự mang sức sống dài lâu, thấm vào lòng dân, lan tỏa thành phong trào - chứ không phải chỉ là văn bản hành chính từ một cấp nào đó.

(Theo Vietnamnet)


Tin xem thêm

Mẹo luộc ngô nhiều người không biết

Kỹ năng sống
16/07/2025 11

Chúng ta thường luộc ngô trực tiếp trong nước, tuy nhiên để ngô ngon hơn cần thêm hai nguyên liệu là baking soda và muối.

8 bí quyết chăm sóc xe giúp ‘xế cưng’ bền bỉ theo thời gian

Kỹ năng sống
16/07/2025 11

Một chiếc ô tô bền bỉ không chỉ đến từ chất lượng ban đầu mà còn phụ thuộc rất nhiều vào cách bạn bảo dưỡng và chăm sóc xe hàng ngày.

6 thói quen giúp bác sĩ Mỹ đảo ngược 20 năm lão hóa

Kỹ năng sống
16/07/2025 10

Mỹ - Bác sĩ Michael Roizen, 78 tuổi, tiết lộ ông đi bộ, ăn bơ, cá hồi và dầu ô liu, duy trì mối quan hệ bền chặt, uống vitamin, tiêm phòng cúm để khỏe mạnh.

Chuyện tình yêu của cô gái Việt và chàng cảnh sát Đức

Kỹ năng sống
16/07/2025 10

Khi Đàm Ngọc Huyền đến sở cảnh sát báo mất hộ chiếu vô tình vào đúng ca trực thay cho đồng nghiệp của Willi Wegener, cô không biết mình đã "lọt vào mắt xanh" của anh.

3 không khi uống nước lá tía tô

Kỹ năng sống
16/07/2025 09

Một nắm lá tía tô có thể trở thành vị thuốc quý tuy nhiên, bạn cần sử dụng đúng liều lượng, đúng thời điểm.

Ăn tôm có cần bỏ ‘chỉ đen’ trên lưng, nhiều người vẫn làm sai

Kỹ năng sống
16/07/2025 08

Nhiều người khi chế biến tôm đều cẩn thận bỏ đầu, bóc vỏ, lấy chỉ đen (đường chỉ trên lưng tôm) vì cho rằng đây là phần chứa nhiều chất bẩn. Điều này có cần thiết hay khô...

4 kỹ năng thoát hiểm khi đi xe máy rơi xuống mương nước

Kỹ năng sống
16/07/2025 08

Thứ nhất là giữ bình tĩnh: sự hốt hoảng có thể làm cho mình suy nghĩ và hành động không sáng suốt.

Nuôi đàn chim quý đuôi dài, múa đẹp, chàng trai Cần Thơ thu 300 triệu mỗi năm

Kỹ năng sống
16/07/2025 07

Chàng trai ở TP Cần Thơ sở hữu đàn chim quý, đuôi dài, múa đẹp, ai nhìn cũng mê. Nhờ đàn chim này, mỗi năm anh có thu nhập khoảng 300 triệu đồng.

Sinh viên ngành 'lương khủng' chạy đua vào CLB danh giá, chỉ 10% được chọn

Kỹ năng sống
15/07/2025 20

Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt để giành lấy một vị trí trong ngành ngân hàng, sinh viên xem việc gia nhập các câu lạc bộ tài chính ở trường đại học như “tấm vé vàng”...


Cơ quan quản lý trang thông tin điện tử: TỔNG CÔNG TY TRUYỀN THÔNG VNPT-MEDIA
Địa chỉ: Số 57A phố Huỳnh Thúc Kháng, Phường Láng Hạ, Quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội, Việt Nam.
ĐKKD: 0106873188 do Sở KH-DT cấp ngày 12/06/2015
Giấy phép trang tin điện tử số: 822/GP-TTĐT do Sở TT-TT Hà Nội cấp ngày 02/03/2017
Email: vnptmedia@vnpt.vn - Điện thoại: 0437722728 - Fax: 0437722733
Chịu trách nhiệm quản lý nội dung: Ông Vũ Trường Giang - TGĐ VNPT Media