Cha và mẹ bà lên buôn chuyến ở xứ Tuyên trước Cách mạng tháng Tám; do giặc dã và bệnh tật không về lại thủ đô được nữa. Giữa năm Canh Thìn (1940), bà được sinh ra trên đất Yên Sơn này.

Khi ấy, bố bà bệnh nặng, mẹ bà lại băng huyết, nên bố mẹ bà trông cậy tất vào gia đình người Tày đã cưu mang họ. Bà được gia đình người Tày đặt tên cho. Được mấy năm sau, đúng năm cả nước sôi sục khí thế cách mạng tháng Tám, cha bà qua đời. Tài sản để lại cho hai mẹ con bà là ngôi nhà sàn nhỏ và hơn hai chục cây trám vừa bói quả!

Nhà bà ở gần ông bà người Tày mà khi còn sống, cha bà dạy rằng phải gọi hai cụ là ông bà ngoại, tức người sinh ra mẹ mình!

Với trái tim non nớt của cô bé 5 tuổi, bà chưa biết gì về cách mạng, về Việt Minh, Mỷ chỉ biết tha thẩn dưới gốc trám, chờ mẹ đi chợ xa mấy ngày mới về. Ông bà ngoại tối ngày trên nương. Cụ ông lại là thầy cúng nữa, chẳng mấy khi ở nhà. Không ai ngó ngàng đến cô bé Mỷ. Có những chiều, đã nhọ mặt người, nhìn lên con đường đồi heo hút, chờ mẹ, Mỷ cứ dào nước mắt.... Mỗi khi đói quá cô bé lại nhặt mấy mẩu bã mía dính đầy đất nhai đến nát; nước mắt Mỷ chan đầy dưới gốc trám. Mùa trám rụng, cô bé trắng mũm với bím tóc mẹ buộc hai bên, ngúng ngoảy chạy từ gốc này sang gốc kia, nhặt trám rụng.

Trám đen mẹ ỏm, ăn với cơm nguội , bùi đến mấy hôm. Trám trắng mẹ kho cá, thơm và chua chua, hàm răng cứ tứa nước bọt mỗi khi Mỷ nhớ lại.

Không nhớ ngày ấy, mỗi buổi mẹ đi chợ về, bé Mỷ mừng vui náo nức thế nào; chứ hôm nay bà Mỷ thao thức hết đêm rồi. Sung sướng, ngỡ ngàng, ngờ vực... đan xen làm bà cứ chong mắt nhìn lên trần nhà. Đôi lúc bà thầm khấn Trời Phật cho bà được bình an, không bị xáo trộn cuộc sống nữa...

Tranh của họa sĩ Lê Kiệt

Hơn 20 năm rồi, ngôi nhà chỉ một mình bà ở. Hôm nay căn nhà đón một người lạ. Đúng hơn là hai bố con ở Bắc Giang đến mua trám. Không! Nói thế nào nhỉ? Lạ nhưng thân thiết. Cũng chưa phải! Có những sự thân thiết làm người ta ngỡ ngàng.

Trong lòng bà Mỷ cứ cuộn lên nỗi tủi hờn rưng rưng...

... Kháng chiến 9 năm thắng lợi, nhà nhà nô nức kéo về xuôi. Mẹ của Mỷ cũng đôn đáo tìm lại người nhà ở Hà Nội. Hai mẹ con về phố chưa được 100 ngày thì một tai nạn trên sông Hồng xảy ra, cú lật thuyền đã vĩnh viễn mang mẹ của Mỷ về nơi xa thăm thẳm. Cô bé Mỷ 14 tuổi, đang nở da nở thịt, mang cái dáng cao sang đài các của gái Hà Nội, lại có nét xinh đẹp chân thật của gái Tuyên Quang.

Người nhà ở Hà Nội, rồi người ở cái phố còi bên sông Hồng chẳng ai biết cô bé Mỷ con ai. Mỷ như con chó hoang giữa phố! Mà ngày ấy, thủ đô mới được tiếp quản, bao nhiêu những tấp nập, lo toan với những lớp người, những dòng người đổ về...

Mỷ hoang mang đến hoảng sợ, suốt ngày ngồi bó gối trong căn lều lụp sụp. Rồi may sao, cô gặp một bà mế cũng từ Tuyên về. Bà mế cũng đang chật vật với phố phường. Họ rủ nhau trở lại núi rừng.

Thế là Mỷ về ngôi nhà sàn với 25 gốc trám bên bờ sông Lô.

Năm năm Mỷ sống dưới những gốc trám đang tuổi đua nhau ra quả. Cô cùng những cây trám lớn lên, tự tìm cách sống, tự hoàn chỉnh mình, tự nuôi nhau.

Thế rồi vừa vào tuổi 20, Mỷ xung phong đi làm công nhân lâm trường, rồi may mắn, Mỷ được chọn đi học quân y. Ngày ấy thiếu nữ học xong lớp 7 đã là hiếm. Nhưng ngành y cũng chọn lựa kỹ. Mỷ chỉ được vừa học cấp ba, vừa theo lớp Y sỹ 3 năm. Học hành trong thời chiến là cần người làm chứ không phải cần bằng cấp.

Năm Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc (1964) cũng là lúc Mỷ ra trường. Ban đầu, Mỷ được về đơn vị quân y ở Bắc Giang, rồi chiến tranh càng ác liệt, đơn vị của Mỷ càng tiến sâu về phương Nam. Có những năm ở Quảng Bình, suốt 4 tháng trạm quân y chỉ có rau rừng. Người y sỹ ngồi khám cho thương bệnh binh mà da xanh tái, chân tay tong teo hơn cả người được khám!

Khổ là thế, gian nan là thế, nhưng với niềm tin tất thắng, lớp lớp thanh niên nam nữ vẫn hào hứng ra trận. Nhưng có những đêm thanh vắng, trăng rừng rờ rỡ, ấy là khi những người con gái vật vã vì thèm được yêu thương. Nhiều đêm Mỷ không thể chợp mắt, lòng như có lửa đốt. Có chị bảo Mỷ lấy xi lanh sát trùng rồi ngâm vào cửa mình, co cơ hậu môn vào mà thít chặt cái xi lanh. Nó đỡ thèm!

Ai biết được thiên chức đòi làm mẹ cứ dập dình trong cơ thể Mỷ. Thế rồi giữa trận oanh tạc của máy bay địch, Mỷ đã dâng hiến cho một chiến sỹ lái xe khi anh chở thuốc và đồ dùng y tế qua trạm quân y. Hai người chưa rõ mặt nhau, chỉ thì thào, thì thào trong tiếng gầm rú của máy bay:

- Em quê Tuyên ư? Thảo nào, em đẹp quá!

- Anh ở Cầu Vồng Yên Thế đấy...

- Ừ... cho anh nhé... Mai biết có sống mà về không...

- Đừng nói thế. Phải về... Về tìm lại em nhé... Em là Mỷ. Tên em dễ nhớ mà...

- Chúng mình yêu nhau trên xe... có con, đặt tên con là Cabin em nhé...Hì hì...

- Nỡm ạ...- Lòe chớp ánh sáng do bom nổ, lòe trong mắt Mỷ một cái hàm đậm râu quai nón... Thoáng qua...

Họ quấn lấy nhau, trao cho nhau tình người như một việc làm tất nhiên của tự nhiên.

Mỷ sinh con ở tuổi 30 giữa cuộc chiến tranh ác liệt. Dù ác liệt nhưng các đoàn quân vẫn bền bỉ và kiên cường hướng ra tiền tuyến. Mỷ phải gửi con lại ở nhà một đồng bào dân tộc C’Ho miền tây Quảng Trị. Đơn vị càng tiến sâu vào Nam, Mỷ càng xa con; càng thương con thắt ruột!

Chiến thắng Mùa xuân 1975, đất nước thống nhất, hàng triệu gia đình sum họp. Mỷ tìm về buôn làng xưa, nơi mình gửi con. Mỷ tưởng tượng cậu bé 14 tháng tuổi ngày ấy, nay sẽ là thằng Cabin 6 tuổi tròn lẳn chạy ra đón mẹ. Ai ngờ, cả buôn xưa, không còn một bóng người, gia đình xưa không còn cái nền nhà! Bom Napan xóa sạch hết rồi!

Mỷ vật vã, thất thần gọi tên con “Cabin, Ca bin...” giữa hoang vắng rồi cũng vật vã lên xe ra Bắc.

Ban đầu Mỷ định xin ra quân, về ngôi nhà xưa với những cây trám bên sườn đồi. Nhưng cũng có thể là những đau đớn, tủi hờn của Mỷ được bù đáp. Mỷ được đơn vị cử đi học hệ bác sỹ, rồi học chuyên khoa cấp 1. Con đường Mỷ đi càng ngày càng rộng mở. Chuyện mất đứa con ở nơi khói lửa rồi cũng nguôi ngoai. Dù đã gần 40 tuổi, nhưng Mỷ sung sướng được yêu và gả cho bác sỹ quân y của viện 116 giáp xứ Tuyên. Chồng Mỷ là chuyên gia hàng đầu về chấn thương. Anh cao gầy, giỏi chuyên môn và nhất mực thương Mỷ. Trong giới quân y, ai mà không biết anh? Bác sỹ Chu Khoa!

Hạnh phúc nào hơn khi hai vợ chồng Mỷ sinh đứa con đầu lòng. Cậu bé Bảo Nam mũm mĩm như anh của nó ngày nào. Nhìn thằng con mới, Mỷ cũng có đôi lúc chạnh nhớ đến thằng con ở núi rừng Trường Sơn khi xưa. Nhưng rồi việc cơ quan, việc nhà bề bộn cứ át đi...

Mấy năm này, biên giới phía Nam, biên giới phía Bắc luôn có chiến sự. Vợ chồng Mỷ lại phải xa nhau. Bác sỹ Chu Khoa phải tăng cường sang phục vụ chiến trường Campu chia. Nơi ấy những thương binh mất chân, cụt tay đang cần anh hơn bất cứ ai!

Hai mẹ con Mỷ ở lại khu tập thể bệnh viện 116. Những câu líu lô của Bảo Nam như dòng suối mát làm lòng Mỷ dịu lại, át những lo toan hằng ngày và nỗi nhớ, nỗi lo cho chồng ở nơi ác liệt. Có hôm Bảo Nam khoe: “Ở lớp, con yêu bạn Nana rồi đấy! Nhưng con thấy má bạn dính nước mũi, con chả dám hôn!!!” Hai mẹ con cười rung cả đường đồi...!

Nhưng trời đất thật trớ trêu. Một ngày kia ở nhà trẻ, các cô sơ xẩy không nhìn đến con Mỷ chỉ trong vài giây, tai họa ập đến nhấn chìm cuộc đời Mỷ!

Một cháu gái trong khu tập thể, rất quý Bảo Nam, hôm nào đi học về nó cũng chạy sang nhà trẻ chơi với em. Cậu bé 3 tuổi bện chị hơn bện mẹ. Vừa thấy chị, Nam ào ra nhào vào lòng chị. Cô bé 9 tuổi thường nhấc bổng em lên vai. Ai ngờ, hôm đó cái nhảy cẫng của em cùng cái tay nâng quá của chị, mà cậu bé lộn qua vai, ngã chúc đầu ra sau lưng chị nó. Phía sau lại là một cái thềm cột bê tông.

Tất cả mọi người giỏi nhất, mọi thuốc tốt nhất được huy động. Nhưng không thể cứu được Bảo Nam!

Mỷ như một xác chết. Ba tháng cô nằm thiêm thiếp chỉ truyền nước giữ sự sống.

Mấy năm sau, Mỷ hồi phục được thì cũng đã ngoài 50 tuổi, không chửa đẻ được nữa!

Đất nước vào thời kỳ đổi mới. Chồng Mỹ về lại viện quân y 116. Mỗi khi hết việc ở khoa , vợ chồng chỉ nhìn nhau thở dài ...

Chồng Mỷ chưa nhận sổ hưu đã qua đời vì ảnh hưởng chất độc da cam. Cũng vì tâm bệnh nữa. Trước khi nhắm mắt, ông nắm chặt tay Mỷ, thì thào:

- Gắng sống em nhé. Ông Trời không lấy hết của ai...

Mỷ về sống trong ngôi nhà sàn xưa cũng đã gần ba chục năm rồi. Năm nay bà đã bước vào tuổi 85. Mỷ nghĩ mình gắn bó với đất này vì nơi đây còn hương hồn của cha mẹ đẻ, có hình bóng của người chồng, của ông bà ngoại người Tày. Dù là những bóng dáng chỉ còn trong ký ức!

Mấy gốc trám là nơi để Mỷ tâm tình... Mỷ nói với cây trám già: “Chỉ có chúng ta là người thân của nhau thôi...”

Mỗi mùa thu hoạch, bà không phải như thời bé, nhặt trám rụng mỗi buổi sớm mai, hay như lúc bà còn sức bắc sào khua cho trám rụng nữa. Bây giờ các nhà buôn đã mua trám từ lúc ra hoa. Họ dõi theo hàng tuần. Khi những quả trám đen tím đậm dần, bên ngoài phủ một lớp phấn trắng cũng là lúc thu hoach. Ấy là lúc cuối mùa thu. Họ rải dưới đất những tấm bạt rộng rồi trèo lên chãng cây, dùng những cây sào chuyên dụng, khua, đảo các cành một cách nhẹ nhàng cho quả rơi xuống. Trám trắng thu hoạch trước cỡ nửa tháng. Trám là đặc sản. Có năm giá một cân trám cao hơn một cân thịt lợn. Những cây trám nhà bà Mỷ đã trên 80 năm, mỗi cây cho vài tạ quả. Bà Mỷ trông trám mà dưỡng già!

Cuộc sống lặng lẽ trôi...

Nhưng hôm trước có một cậu trai tên Chấn, trên 20 mươi tuổi, vóc dáng vạm vỡ, khuôn mặt vuông với bộ râu quai nón xanh mờ, đến ngủ lại, chờ thu hoạch trám. Cậu trai hỏi:

- Bà ở một mình không sợ à?” - Mỷ cười: “Sợ gì? Quanh bà có bao nhiêu anh em chú bác!”- Cậu trai cười hiền: “Bà giống bố cháu, cả mấy đồi vải mà bố cháu cũng ở một mình để chăm nom. Mà tên bà là Mỷ, bà người dân tộc thiểu số à?” - “Không, bà người gốc Hà Nội đấy!” “Thế thì bố cháu lại cũng giống bà, người Kinh mà có tên như người Tây lai dân tộc ấy!”

Vừa tò mò, lại như linh cảm cho bà Mỷ thấy điều gì đó. Bà run run hỏi:

- Bố cháu... bố cháu tên là gì?

- Bố cháu à? Bố tên là Cabin bà ạ. Hồi đầu năm bố cháu đi cùng mấy bác qua nhà bà đặt mua trám đó thôi. Chắc bà không để ý...

- Đúng rồi... đúng...đúng, bà không để ý. Bà Mỷ như hụt hơi, lẩm bẩm.

Và rồi theo yêu cầu của bà Mỷ, Chấn về Bắc Giang ngay, mời bố lên để bàn chuyện thay đổi giá mua bán trám. Bà nói thác rằng trám đen thu hoạch sau cần bàn thêm về giá cả. Và, hai cha con họ lên Yên Sơn tối qua, vì đã muộn nên không nói chuyện gì; họ ngủ ngoài phản kia... Hai cha con họ có khuôn mặt giống nhau đến thế! Ơn trời! Nếu cái nốt ruồi đỏ nằm trong lỗ tai trái của nó...Ôi, Ca bin ơi... anh Chu Khoa ơi, có lẽ nào, có lẽ nào...

Bà cật vấn mình suốt đêm. Ký ức lại ùa về. Có những ký ức con người muốn quên mà không thể. Lại có những ký ức cố tìm lại chỉ mang nỗi khổ đau. Hỏi thế nào đây? Bắt đầu từ đâu? Từ quê hương Cầu Vồng Yên Thế hay từ chuyện anh lính lái xe trong đêm bom nổ dền vang...?

Bà Mỷ cứ lăn tăn mãi đến khi trời hửng đông lúc nào không rõ. Những tia nắng sớm đã tỏa lên những vồng lá trám đầy quả sáng xanh, như đẩy cây trám cao hơn, hòa với trời thu xanh thăm thẳm...

Tổng lợp nhiều nguồn