Lão Hấn săn chuột giỏi như xiếc nên có tên chạc là Hấn Chuột. Mụ Thỉ có tên chạc là Thỉ Thóc do một thời đàn ông trong làng thường lén lút mang thóc đến nhà mụ. Làm nghề hoạn lợn nên lão Cang phải mang cái tên chạc Cang Thiến đầy oan uổng. Cha con lão Nghiêm có nước da đen như đồng hun, vì thế lão ấy có tên chạc là Nghiêm Thui, thằng con lão là Chỉnh Nướng.

Có lẽ chỉ riêng hắn được ưu ái một cái tên chạc sáng nhất làng. Hắn tên Tư, mê đọc sách nên không chỉ người làng mà bạn bè trong trường cũng gọi hắn là Tư Sách. Gia đình Tư Sách dần trở thành một phần khác biệt của dân làng Hạ. Một gia đình không giàu không nghèo, không tai tiếng, không nhiễm thói đời. Khi cả làng Hạ đã bỏ mất thói quen đọc sách thì đối với gia đình hắn việc đọc sách vẫn là một nhu cầu vui thú như trồng rau, nuôi gà. Vì vậy mà gia đình Tư Sách dù đạt danh hiệu “Gia đình văn hoá tiêu biểu” vẫn bị cho là lạc loài sống ngược.

Bị cho là lạc loài sống ngược nhưng nể phục thì cứ nể phục. Dân làng Hạ nể phục Tư Sách bởi hắn có hai cái tài. Thứ nhất là tài đọc sách. Thứ hai là tài tìm ra sách để đọc. Tìm được sách gì đọc sách đó. Sách hay thì đọc kỹ, sách không hay hắn chỉ đọc qua. Tủ sách của nhà hắn không phải là sách mua. Tư Sách làm gì có đủ tiền mà mua nhiều sách đến vậy. Hắn vẫn thường nói vui đó là tủ sách của “cơ chế xin cho”.

Người làng Hạ chưa quên cái thuở tuy đời sống rất khó khăn lạc hậu nhưng trong làng xã lại có nhiều người mê đọc sách. Sách chuyền tay nhau, sách gối đầu giường là có thật. Đến lúc đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, đời sống càng đi lên thì đời sách càng đi xuống. Rồi sách bị quên lãng. Sách phải nằm yên mặc cho bụi bám. Sách phải lùi vào trong xó xỉnh của các gia đình hoặc theo chân mấy bà đồng nát. Biết Tư Sách tìm kiếm sách về đọc nên ai cũng sẵn lòng cho cho hắn mượn. Nhiều cuốn sách hắn mượn rồi người ta cũng cho luôn. Có bà đồng nát quý Tư Sách như con, cứ gom được cuốn sách nào còn đọc được lại ghé vào cho hắn.

Tuy nhiên có vài việc lấn cấn rất khó bỏ qua. Đó là Tư Sách thuộc diện “đọc nhiều biết tuốt” nhưng lại không biết bon chen làm giàu như mấy đứa bạn cả đời chưa đọc nổi một cuốn sách. Vì vậy dù có nể phục nhưng chẳng nhà nào muốn lấy cái tài của Tư Sách ra để làm gương cho con cái noi theo.

Tranh của họa sĩ Trần Thắng

Một cái lấn cấn khác thuộc về mấy đứa trai làng. Chúng nó cứ ấm ức Tư Sách thì có cái gì mà đám con gái làng Hạ coi hắn như thần tượng chứ? Chẳng rõ từ lúc nào Tư Sách đã lặng lẽ vượt qua tụi trai làng, cưới được cô vợ xinh đẹp nhất vùng. Khi nàng Mỵ hoa khôi của xã về làm vợ Tư Sách rồi mà khối chàng trai vẫn còn ngơ ngác. Trai làng không hiểu Tư Sách và càng không hiểu Mỵ. Trong cách nhìn người của Mỵ thì các chàng trai bảnh bao luôn tỏ ra tài giỏi đều trở thành mấy chú lùn ngờ nghệch trước một Tư Sách có tâm hồn rộng mở.

Mỵ chưa bao giờ quên những đêm trăng bên dòng sông quê. Các thôn nữ háo hức hẹn nhau ra bãi sông gánh cát sỏi về làm công trình của Đoàn Thanh niên nhưng cái chính là để được nghe, được xem Tư Sách hóa thân vào những câu chuyện tình nổi tiếng. Ấn tượng nhất là những lần Tư Sách vừa kể vừa diễn về trích đoạn chàng Romeo và nàng Juliet hò hẹn. Bên sông. Trăng vằng vặc. Gió đùa mơn man. Dòng sông thao thiết rì rào. Mấy bụi cây rì rì run rẩy trên sóng nước. Cồn cát như sân khấu lấp lánh huyền ảo. Tư Sách nhập vai chàng Romeo, dáng hình lừng lững trên cồn cát, ngước mặt lên vầng trăng rồi quay sang đắm đuối nhìn nàng Mỵ mà nói: “Thưa tiểu thư, tôi xin thề có mảnh trăng thiêng liêng kia đương dát bạc trên những ngọn cây trĩu quả...”

Rồi Tư Sách xoay người, vắt cái khăn mỏng lên vai, nghiêng đầu duyên dáng trở thành nàng Juliet kiêu sa cất giọng: “Em xin chàng đừng lấy trăng kia thề thốt, vầng trăng nghiêng ngả mà mỗi tháng lại thay đổi đường đi lối về. Em sợ tình chàng cũng sẽ như trăng kia thay đổi”.

Và chỉ lùi một bước, Tư Sách lại trở về với Romeo đầy bối rối của một chàng trai đang yêu: “Vậy tôi phải lấy gì mà thề?”

Khi các thôn nữ đang bị hút hồn trước vai diễn Romeo, Tư Sách lại hóa thành nàng Juliet đài các e ấp: “Xin chàng đừng thề nguyền chi cả. Hay nếu chàng muốn thì chàng hãy đem tấm thân tuấn nhã kia ra mà thề, đó là vị thần mà em thờ phụng, và em sẽ tin chàng...”

Cách diễn xuất cùng lời thoại truyền cảm nhập tâm của Tư Sách làm cho câu chuyện tình yêu lạ lẫm xa lắc bên trời Tây đã nhẹ nhàng đi vào tâm hồn trong trẻo của bao thôn nữ. Riêng Mỵ cũng không ít lần thổn thức, có lúc nàng ngỡ mình là Juliet còn Tư Sách chính là hiện thân của chàng Romeo. Rồi Mỵ yêu. Yêu như nàng Juliet yêu chàng Romeo. Một thứ tình yêu lãng mạn, trong ngần mát rượi bên dòng sông trăng thơ mộng mà không phải cô gái nào cũng may mắn có được.

***

Một lần Tư Sách tham gia họp lớp cấp 3. Hầu như mọi cuộc họp lớp đều có thủ tục và không khí giống nhau. Nếu nói buổi họp lớp là diễn đàn của những đứa bạn thành đạt cũng không sai. Sau phần nhộn nhạo, các bạn mới hỏi han nhau. Một số bạn nhìn Tư Sách với ánh mắt vừa ngưỡng mộ vừa ái ngại. Cậu Hàn hiện là giám đốc CEO của một công ty kinh doanh bất động sản, ngày trước cũng từng theo đuổi nàng Mỵ, nheo mắt cười cợt hỏi:

- Này Tư Sách, nghe nói cậu vẫn là tín đồ của sách, vậy đọc sách có áp dụng được gì cho cuộc sống hiện tại không?

- Không chỉ là áp dụng mà sách đã trở thành người bạn của cả gia đình tớ rồi. Tư Sách cười vui vẻ.

- Ha ha ha... ý tớ là muốn hỏi cái người bạn đó có giúp gì cho cơm áo gạo tiền không? Có làm cho vợ con cậu đỡ thua thiệt không?

- Có lẽ quan điểm về thua thiệt được mất của mỗi người mỗi khác nên rất khó để chia sẻ. Nhưng nói thật, tớ chưa thấy ai đọc sách nhiều mà nói năng lỗ mãng vô duyên cả và ngược lại...

Tư Sách buông lửng câu nói, trên môi vẫn là nụ cười vui vẻ, còn anh bạn kia thì sượng mặt khó chịu. Thấy tình hình đùa giỡn sắp quá trớn, cô bạn Yến Trang vội kéo Tư Sách ra một góc rồi nói nhỏ:

- Chấp cái thằng trẻ con làm gì. Mà miệng nó nói vậy chứ trong bụng không có gì đâu. Cậu lạ gì tính thằng Hàn nữa. Cuối buổi tớ mời cậu đi cà phê nhé. Tớ có việc muốn nhờ cậu làm cố vấn.

- Ok! Tớ sẽ cố. Xin bà Phó Giám đốc cứ vấn ạ. Cả hai người bạn cùng bật cười vui vẻ.

Tan tiệc hai người bạn rủ nhau đến một quán cà phê khá yên tĩnh, gần bên ngôi trường cũ. Quán cà phê này cũng là nơi ngày trước có lần hai đứa rủ nhau trốn học ra đây ăn kem. Bây giờ quán được mở rộng, bài trí theo thời thượng. Cũng đèn mầu lấp lánh, cũng nhạc du dương, cũng mấy nhân viên đồng phục sẵn sàng phục vụ. Khách trong quán khá đông nhưng hầu như ai cũng chăm chú úp mặt vào điện thoại, laptop. Tư Sách dẫn Yến Trang đến góc xa của quán, nơi vừa thoáng mát vừa ngắm được sao trời. Lâu lắm rồi Yến Trang mới có cơ hội ngồi lại bên người bạn cũ. Tư Sách thuộc mẫu người không ưa ồn ào sáo rỗng. Ánh mắt Tư Sách vẫn mơ màng diệu vợi như xưa nhưng khi nhìn vào ai thì ánh mắt đó lại như thay lời muốn nói, thấu hiểu tất cả. Yến Trang bất chợt nhận ra cảm giác thân thuộc, ấm áp khi ở bên Tư Sách. Những kỷ niệm thuở học trò ùa về, nàng hỏi:

- Cậu có nhớ lần lớp ta đi lao động trồng cây bạch đàn trên núi Seo nữa không?

- Nhớ chứ! Hôm đó Yến Trang được lớp phân công nấu nước ở dưới chân núi, đúng không?

- Ồ đúng rồi. Vậy cậu có nhớ ai đã giúp mình nhóm lửa nấu nước không?

- Nhớ chứ! Đoảng quá đi, lớp đã phân công nấu nước mà không chuẩn bị gì cả. Sương núi ướt đầm thì làm sao mà nhóm lửa?

Tư Sách vừa nói vừa cốc nhẹ lên đầu Yến Trang rồi cả hai cùng cười vui như cô cậu học trò. Khuôn mặt Yến Trang thoáng ửng hồng. Nàng thốt lên:

- Ghét thật! Người gì mà luôn lặng lẽ lo tính trước mọi việc. Hôm đó nếu cậu không chuẩn bị sẵn mớ dẻ tẩm dầu để làm mồi nhóm lửa thì có khi cả lớp chết khát.

Tư Sách là vậy. Lúc nào cũng như đắm chìm vào những trang sách nhưng lại luôn xuất hiện khi bạn bè cần đến. Lúc thì sửa giùm chiếc xe đạp, lúc thì câu nói sẻ chia, lúc thì ánh mắt khích lệ... Con người Tư Sách như tích tụ một thứ năng lượng sinh tồn. Mọi người luôn nhận ra sự đồng cảm, bình yên khi tiếp xúc với Tư Sách.

Trong khi chờ nhân viên phục vụ, Tư Sách trầm ngâm nói:

- Tớ biết cậu đã nhậm chức Phó Giám đốc Sở Giáo dục nhưng hôm nay mới được trực tiếp nói lời chúc mừng cậu. Đúng là tuổi trẻ tài cao, thành đạt nhất lớp. Còn tớ vẫn là anh viên chức quèn cấp xã lại mang tiếng mọt sách gàn dở, liệu có giúp được gì cho cậu không đây.

- Thực ra trước buổi họp lớp tớ đã nghĩ đến việc gặp riêng cậu rồi. Tới biết cậu thuộc nhóm người hiếm hoi còn giữ được “gen đọc”. Vì vậy tớ muốn tham khảo ý cậu để xây dựng văn hoá đọc cho học sinh trong tỉnh. Thú thật, bà Lệ Quyên Giám đốc Sở giao cho tớ phụ trách đề án mà sao nó cứ mông lung quá. Thời gian qua địa phương nào cũng hô hào xây dựng văn hoá đọc nhưng tớ thấy hình như chưa có nơi nào làm trúng cả.

Sẵn còn chếnh choáng men say của buổi họp lớp và được hỏi đúng sở trường, Tư Sách hứng khởi, nói như diễn thuyết:

- Mấy chữ văn hoá đọc nghe to tát quá. Lúc nào dân ta tìm lại được thói quen đọc sách thì hãy nói đến văn hoá đọc. Thay vì xây dựng văn hoá đọc thì cứ xây dựng thói quen đọc sách trước đã. Chỉ có những ai ngây thơ ấu trĩ mới xây dựng văn hoá đọc bằng mấy cái phong trào nhí nhố. Sự phát triển của công nghệ và truyền thông đã làm thay đổi phương thức truyền tải, tiếp cận thông tin. Việc đọc không chỉ giới hạn ở sách báo giấy truyền thống mà còn bao gồm nhiều dạng sách báo điện tử của thời số hoá. Đừng nghĩ thô thiển văn hoá đọc là mấy cái kệ sách và có nhiều người chúi mũi vào đọc. Đó là tư duy của những người chẳng hiểu gì về đọc sách cả.

- Cậu làm cho tớ ngạc nhiên rồi đó. Thế theo cậu chìa khoá để mở ra văn hoá đọc là gì?

Tư Sách trầm ngâm, mặc cho cái phin cà phê đang cố nhiễu ra những giọt đắng cuối cùng. Tâm sự với bạn mà ánh mắt Tư Sách bỗng xa xăm, giống như đang độc thoại với khoảng tối ngoài bầu trời.

- Tớ mê sách, kéo theo vợ rồi đến các con tớ cũng mê sách. Tớ tự hào về điều đó, nhưng mọi niềm tự hào trên đời này đều có thể trở thành thứ phù phiếm vô nghĩa, thậm chí phải trả giá.

- Triết lý gì mà tiêu cực vậy cha? Cô bạn Yến Trang nói đùa.

- Việc đọc sách đối với gia đình tớ là một nhu cầu, một thú vui giải trí. Nhờ đọc sách mà cả nhà có sức đề kháng, cuộc sống nhẹ nhàng hạnh phúc lắm. Sống không bon chen, không thủ đoạn, không bạo lực, không sợ hãi... Mỗi người trong gia đình như những giọt nước trong veo. Tuy nhiên những giọt nước trong veo nhỏ bé đó liệu có nghĩa lí gì giữa dòng đời đen bạc?

Tớ nghĩ đọc sách giúp cho quá trình áp đặt giáo dục trở thành quá trình tự giáo dục. Kết quả của tự giáo dục mới là bền vững. Có thể trong mắt nhiều người thì tớ và vợ con tớ đang thua thiệt vì lối sống sách vở. Nhưng vợ chồng tớ lại nghĩ rằng gia đình mình đã có được những giá trị mà cuộc đời cần phải có. So với bạn bè và nhiều người thành đạt khác, gia đình tớ chỉ thiếu mấy thứ phù du mà thôi. Vì vậy, nếu được làm lại, dù có bị cho là lạc loài sống ngược thì gia đình tớ vẫn cứ coi đọc sách là một phần tất yếu của cuộc sống.

- Giờ thì tớ đã hiểu ra vì sao cả nhà cậu lại mê sách như thế. Nhân loại mà có cùng quan điểm sống như gia đình cậu chắc không còn sân si lừa lọc, không còn bom đạn chiến tranh nữa.

Yến Trang cười vui tán thưởng. Tư Sách nói tiếp như một diễn giả:

- Thước đo cuộc sống văn minh chính là phần người trong mỗi con người chứ đâu phải đo bằng mấy cái thứ ngoài thân. Hãy tin rằng công việc của những người cầm bút giống như con tằm nhả tơ, khi họ nhả chữ là khi sự lương thiện đang thăng hoa toả sáng. Sứ mạng của những người cầm bút chân chính là giúp cho thiên hạ gia tăng giá trị làm người. Chúng ta nói rất nhiều về chống lãng phí nhưng lại quên mất một sự lãng phí khủng khiếp. Một xã hội lười đọc sách là một xã hội lãng phí nguồn tài nguyên làm người khủng khiếp nhất.

Cô bạn gật gù thán phục:

- Chà chà! Xin bái phục cái tư tưởng lạc loài của cậu. Thật không ngờ hôm nay tớ đã nhận được những gợi ý quý giá đến vậy. Nhìn lại, đúng là cả lớp ta dường như ai cũng trở nên bé nhỏ trước cậu. Tớ cảm ơn cậu nhiều lắm!

- Tớ cũng rất cảm ơn cậu, một Phó Giám đốc công việc ngập đầu mà vẫn chịu khó ngồi nghe những lời xa xỉ của tớ.

- Nhưng mà cậu nhớ phải giúp tớ đấy nhé.

- Bây giờ thì tớ chưa nghĩ ra điều gì hay ho cả nhưng cậu đừng quên rằng chừng nào cán bộ, công chức viên chức, thầy cô giáo, phụ huynh... nói chung là người lớn chưa biết tự xấu hổ vì lười đọc sách thì đừng hòng mà yêu cầu lớp trẻ hình thành được thói quen đọc sách. Có lẽ bước đầu tiên là phải kích hoạt cho được cái dây thần kinh xấu hổ của người lớn hoạt động trở lại. Đó mới là chìa khoá để mở ra văn hoá đọc. Biết xấu hổ chính là cái chìa khoá vàng đấy!

Về đến nhà đã khá muộn, trong lòng Tư Sách vẫn ngập tràn cảm giác thú vị bởi đây là lần đầu tiên được nói ra những lời gan ruột. Tư Sách mỉm cười, vừa ngả lưng xuống giường đã chìm vào giấc ngủ, trên khuôn mặt vẫn phảng phất nụ cười mãn nguyện. Người ta nói, khi ngủ mà ai có khuôn mặt vẫn tươi như vậy là đang có giấc mơ đẹp. Chắc hẳn Tư Sách cũng đang phiêu du với một giấc mơ đẹp.

***

Lâu lắm rồi sáng nay bà Lệ Quyên - Giám đốc Sở Giáo dục mới có được giờ phút thảnh thơi để ngồi ăn điểm tâm, nhấm nháp li cà phê thơm lừng. Khu vườn chớm Thu bắt đầu điểm xuyết những chiếc lá vàng lá đỏ trên nền xanh mướt mát của cỏ cây. Mấy con vẹt cảnh đậu trên cành cây, chân đeo dây xích lòng thòng cứ gật gù đùa giỡn với đàn cá Koi đang lượn lờ dưới hồ nước. Đâu đó sương khói chùng chình mờ ảo như chốn bồng lai tiên cảnh. Chiều nay Sở Giáo dục có buổi họp đầu tiên sau kỳ nghỉ hè để triển khai nhiều nội dung quan trọng. Trong đó có những vấn đề cấp bách mà cả ngành đang khá lúng túng.

Chiếc điện thoại trên bàn báo hiệu có tin nhắn. Bà Giám đốc đặt li cà phê xuống từ từ mở điện thoại ra xem. Một cái tên vừa lạ vừa quen hiện lên mà bà chưa thể nhớ ra được. Tin nhắn khá dài, bà chậm rãi đọc: “Thưa bà Giám đốc. Hôm nay tôi muốn giới thiệu với bà cuốn sách “Mặt trời của bình minh” mới xuất bản của tác giả Lê Phồn - Phó Chủ tịch tỉnh, mà tôi đã may mắn đọc được. Thật đáng mừng vì nội dung cuốn sách là thứ ngành Giáo dục chúng ta đang rất cần. Khi đọc cuốn sách, tôi nhận ra hình ảnh “mặt trời” chính là những tấm lòng cao cả của thầy cô giáo và các bậc phụ huynh, là sự quan tâm thiết thực của toàn xã hội đối với thế hệ trẻ. Hình ảnh “bình minh” là các thế hệ học sinh thân yêu, tương lai của dân tộc. Không có mặt trời thì không có bình minh. Cuốn sách cũng là một công trình thể hiện sự chọn lọc công phu những kinh nghiệm quý giá từ các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. Cách trình bày, lý giải của tác giả Lê Phồn thật sự hấp dẫn lôi cuốn từ đầu đến cuối. Nếu lãnh đạo các cấp biết khai thác vận dụng thì chắc chắn cuốn sách quý này sẽ tạo được một cuộc cải cách nhận thức, góp phần làm thay đổi toàn diện ngành Giáo dục tỉnh nhà”.

Vừa đọc xong bà Giám đốc đã vui sướng reo lên: “Tuyệt vời! Đây là thứ mà ta đang rất cần. Không ngờ lại có người tìm kiếm giúp. Buổi họp chiều nay ta sẽ triển khai “ngay và luôn” các hoạt động xây dựng văn hoá đọc nhân dịp chuẩn bị cho năm học mới. Chắc chắn đồng chí Phó Chủ tịch tỉnh cũng sẽ rất vui và ủng hộ”.

Chiều hôm đó, thành phần dự họp giao ban gồm các ông bà Trưởng phòng Giáo dục, Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng Thường xuyên, Hiệu trưởng Trung học phổ thông trong toàn tỉnh và các phòng ban của Sở Giáo dục. Người dự họp thấy chưa bao giờ bà Giám đốc lại hoạt ngôn hùng hồn đến vậy. Đặc biệt nhất là khi bà giới thiệu cuốn sách “Mặt trời của bình minh” nghe thật gay gắt nhưng vô cùng thuyết phục:

- Chúng ta luôn nói về văn hoá đọc nhưng các đồng chí hãy tự xem lại mình đi. Mỗi năm, mỗi tháng các đồng chí đã đọc được mấy cuốn sách? Tôi xin hỏi cuốn sách nổi tiếng “Mặt trời của bình minh” của đồng chí Lê Phồn - Phó Chủ tịch tỉnh viết về giáo dục, các quý vị ngồi đây đã có ai đọc chưa? Làm quản lý giáo dục mà lười đọc sách thì làm sao đòi hỏi đội ngũ giáo viên chăm đọc sách được? Mà khi giáo viên ta lười đọc sách thì dĩ nhiên học sinh càng lười đọc sách hơn. Tại sao người lớn chúng ta cứ khuyến khích, nhắc nhở học sinh đọc sách mà bản thân chúng ta lại không chịu đọc? Xấu hổ quá!

Cả hội trường im lặng, không khí nặng nề ngột ngạt. Đâu đó có tiếng thở dài, tiếng cười khẩy, tiếng gõ ngón tay trên bàn... Bà Giám đốc nói tiếp:

- Chưa có quốc gia nào người dân lười đọc sách mà đất nước lại giàu mạnh cả. Nước ta đang thuộc nhóm quốc gia đọc sách ít nhất thế giới. Đó là một nguy cơ lớn. Bây giờ tôi xin giới thiệu qua về giá trị của cuốn sách mới “Mặt trời của bình minh” mà tôi vừa đọc xong. Coi như đây là bước mở màn cho đợt vận động xây dựng văn hoá đọc. Hy vọng các đồng chí cùng chia sẻ, cùng nghiên cứu kỹ. Nội dung giới thiệu cuốn sách này tôi sẽ gửi vào nhóm Zalo quản lý cho các đồng chí tiện sử dụng.

Nói đến đây bà Giám đốc liền mở tin nhắn trong điện thoại ra vừa đọc vừa diễn giải vanh vách nội dung cuốn sách “Mặt trời của bình minh”. Người dự họp đều gật gù tán thưởng theo thói quen “truyền cảm hứng” thường ngày ở các cuộc họp.

Mấy ngày sau, mỗi cán bộ đi họp giao ban trên Sở Giáo dục về lại khẩn trương tổ chức họp triển khai tại đơn vị của mình với một tinh thần “truyền cảm hứng” không hề thua kém so với bà Giám đốc và dĩ nhiên tác phẩm “Mặt trời của bình minh” vẫn là tâm điểm. Các vị chủ trì cuộc họp đều không quên bổ sung thêm những nhận định, đánh giá tâm huyết theo cảm nhận riêng của mình.

Ông Trưởng phòng Giáo dục thị xã khẳng định: “Càng đọc càng cảm nhận được sức hấp dẫn của cuốn sách không chỉ thể hiện trên câu chữ mà chính là nỗi lòng đau đáu của tác giả trước những hoàn cảnh éo le đã toát lên trong từng trang sách”. Ý kiến của bà Hiệu trưởng trường Phổ thông Dân tộc nội trú lại nghiêng về tầm nhìn quản lý: “Cuốn sách là một lời cảnh báo, uốn nắn kịp thời về tư tưởng đối với những ai chưa hiểu được mục đích ý nghĩa nhân văn của công tác giáo dục đối với trẻ em các dân tộc thiểu số”. Đáng chú ý hơn là những lời bộc bạch của bà Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng Thường xuyên: “Có một lý do làm cho người ta lười đọc sách, đó là nội dung sách nhàm chán. Thật may mắn, tôi thấy cuốn sách “Mặt trời của bình minh” lại có sức cuốn hút kỳ lạ. Nếu chúng ta có được nhiều cuốn sách như vậy thì việc xây dựng văn hoá đọc sẽ vô cùng thuận lợi”.

Không ai chịu thua ai, mỗi cán bộ lãnh đạo đều cố gắng nghiền ngẫm để bổ sung thêm những lời nhận xét xác đáng nhất về nội dung cuốn sách. Tuy mọi ý kiến đều có vẻ chung chung nhưng đã góp phần làm cho tác phẩm “Mặt trời của bình minh” nổi tiếng là đa nội dung, đa giá trị và nhanh chóng trở thành hiện tượng “cơn sốt truyền miệng” khắp cả tỉnh.

Không hiểu do giá trị thực của cuốn sách hay vì cuốn sách là sản phẩm của ông Phó Chủ tịch - sắp lên chức Chủ tịch tỉnh mà hầu hết các quan chức trong và ngoài ngành Giáo dục đều bỗng dưng có nhu cầu tìm hiểu trao đổi về cuốn sách đó. Ai cũng lo ngại bị bỏ lại phía sau, bị coi là người đứng ngoài làn sóng văn hoá đọc nên rất sốt sắng nắm bắt kịp thời các giá trị cốt lõi của tác phẩm.

Thật lạ lùng trong cái xã hội đang bị cơ chế kinh tế thị trường chi phối tác động rất nhiều mặt mà lại xuất hiện cơn sốt về một cuốn sách như vậy. Nhất là tầng lớp công chức, ai cũng muốn có cuốn sách quý đó để cầm trên tay, cất trong cặp như một thứ thời trang bảo bối của nền văn minh trí tuệ. Thế rồi người ta nháo nhào nhờ nhau mua sách, hỏi nhau mượn sách. Không khí tìm kiếm sách cứ nóng lên từng ngày. Có thể do số lượng sách in ra quá ít hoặc là tụi đầu nậu đã đánh hơi được nên cố tình thu gom hết sách để tạo ra sự khan hiếm giả tạo nhằm trục lợi bất chính.

Bên cạnh cơn sốt sách quý là vô số lời khen có cánh tới tấp bay vào điện thoại của ông Phó Chủ tịch tỉnh. Tuy nhiên ông Phó Chủ tịch tỉnh lại có thói quen... rất lười đọc tin nhắn. Thế cũng phải, Phó Chủ tịch tỉnh bận trăm công ngàn việc làm sao mà có thời gian để lọ mọ đọc từng tin nhắn được. Hơn nữa những thông tin quan trọng đã có hòm thư riêng và số điện thoại nóng cả rồi. Biết là vậy nhưng ông Phó Chủ tịch tỉnh cũng luôn cố gắng thể hiện sự thân thiện, gần dân nên dù không đọc tin nhắn vẫn hồi âm bằng mấy chữ vô thưởng vô phạt như: “Ok!” hoặc là “thả tim” hay thả những cái biểu tượng vui nhộn gì đó. Thế là cả tỉnh cùng vui!

Một thầy giáo dạy Văn thuộc hàng “cây đa cây đề” của tỉnh đã lần mò khắp nơi để hỏi mượn bằng được cuốn sách “Mặt trời của bình minh”. Tuy nhiên đến đâu thầy giáo cũng chỉ nhận được những câu trả lời na ná nhau: “Sách tuyệt lắm! Vừa đọc xong đã có người khác mượn liền mà chưa thấy trả lại”. Chẳng lẽ do sách quý quá nên ai cũng khư khư cất giữ như của gia bảo? Hay là do hội chứng bệnh “mượn sách không trả” đang bùng phát? Không còn cách nào khác, thầy giáo dạy Văn đành phải sử dụng quyền trợ giúp cuối cùng là gọi điện cho người thân. Người thân trong trường hợp này chính là ông Lê Phồn Phó Chủ tịch tỉnh, vừa là bạn học từ thời phổ thông vừa là tác giả của cuốn sách quý.

- A lô. Hi hi. Biết ông rất bận nhưng bí quá nên tôi đành phải làm phiền...

- Ồ, bạn bè với nhau cả, phiền cái gì chứ. Nói luôn được không?

- Thì chuyện mấy cuốn sách quý ấy mà. Ông còn cuốn nào nữa không?

- Tưởng gì! Đúng là thầy giáo mê sách. Rảnh thì chạy qua nhà tôi đi, tôi có nhiều sách lắm, ông muốn khuân bao nhiêu cũng được.

Dù ông bạn Phó Chủ tịch tỉnh rất vồn vã nhiệt tình nhưng phải đến ngày cuối tuần thầy giáo dạy Văn mới ghé nhà được. Tủ sách gia đình của ông Phó Chủ tịch tỉnh khá hoành tráng, nhìn qua cách sắp xếp cũng đủ nhận ra những cuốn sách ở đây chỉ như đồ vật trang trí chứ không phải để đọc. Sau một lúc tìm kiếm vẫn không thấy cuốn sách cần tìm, thầy giáo đành phải hỏi:

- Tôi tìm mãi mà sao vẫn không thấy cuốn “Mặt trời của bình minh” đâu cả.

- Ồ, hình như đây là lần đầu tiên tôi nghe đến tên cuốn sách đó.

- Ông nói gì lạ vậy? Tác giả Lê Phồn Phó Chủ tịch tỉnh chẳng lẽ không phải là ông?

- Cái gì? Sách của tôi? Lê Phồn nào? Ối giời ơi! Ông nhầm to rồi! Ông lạ gì Lê Phồn này nữa, thời đi học có bao giờ tôi đủ điểm môn Văn đâu. Giờ có bắt lột da thì tôi cũng chẳng thể viết nổi một trang sách chứ nói gì tác phẩm.

- Thế ông không biết người ta đang sục sôi ca ngợi cuốn sách của ông Phó Chủ tịch tỉnh hay sao?

- Tôi chẳng biết gì cả. Ờ mà... thôi chết rồi! Hèn gì thời gian qua điện thoại tôi nhận vô số tin nhắn nhưng tôi chẳng hiểu người ta nhắn tin quỷ quái gì cả nên cứ thả tim cho xong.

Sau khi cả thầy giáo dạy Văn và ông Phó Chủ tịch tỉnh đều ngớ người sượng sùng nhìn nhau, thầy giáo đành phải kể lại toàn cảnh câu chuyện cuốn sách “Mặt trời của bình minh” cho ông bạn Phó Chủ tịch tỉnh nghe. Ông Phó Chủ tịch tỉnh thở dài sườn sượt:

- Mất mặt quá! Cái thằng cha phá đám nào đó đã bịa ra cuốn sách “ma” để chơi khăm một vố làm cho khối người phải lột mặt phơi bụng ra rồi. Xấu hổ quá!

Chiều hôm sau, lại có một cuộc họp kỳ lạ tại Sở Giáo dục. Ông Phó Chủ tịch tỉnh đã trực tiếp đến dự. Tư Sách cũng được mời họp với tư cách khách mời tham gia tư vấn. Phó Giám đốc Yến Trang và Tư Sách ngồi ở hàng ghế sau cùng nên rất dễ quan sát mọi diễn biến của buổi họp. Cả hội trường bao trùm không khí tôn nghiêm như một thánh đường. Người dự họp chẳng khác gì những hối nhân trước giờ xưng tội.

Ông Phó Chủ tịch tỉnh bước lên bục chủ tọa. Sau những câu chất vấn chỉ trích cán bộ, ông Phó Chủ tịch tỉnh đã thành thật tự nhận thiếu sót và chia sẻ: “Thật xấu hổ, làm cán bộ mà chỉ biết đọc công văn báo cáo, không chịu đọc sách báo bồi dưỡng tâm hồn nhân cách thì tránh sao khỏi căn bệnh xơ cứng vô cảm? Mỗi chúng ta đều có nguy cơ gây ra thảm họa nhưng lại cứ ngỡ là đang tận tụy phụng sự nhân dân”. Sau khi ông Phó Chủ tịch tỉnh bước xuống, lần lượt từ bà Giám đốc cho đến các vị Trưởng phòng, Hiệu trưởng, Giám đốc trung tâm... đều lên tiếng thể hiện sự xấu hổ bởi lâu nay cứ quen đổ lỗi cho bận bịu công việc để trốn tránh việc đọc sách.

Phó Giám đốc Yến Trang và Tư Sách được chứng kiến một loạt người lớn tự dưng cùng nhau cúi đầu xấu hổ. Hai người bạn vui mừng nhìn nhau và đều hiểu đây chính là sự xấu hổ quý giá, là nguồn lực có vai trò quyết định, là chìa khoá vàng để mở toang cánh cửa văn hoá đọc đã đóng im ỉm mấy chục năm rồi.

***

Đúng lúc Tư Sách đang say sưa giấc nồng, nụ cười mãn nguyện vẫn còn phảng phất trên khuôn mặt thì chiếc điện thoại để đầu giường bỗng rung lên như cái máy massage cầm tay cùng với những hồi chuông dồn dập. Căn phòng ngủ vẫn tối lờ mờ vì ánh nắng ban mai không xuyên qua được tấm rèm cửa dày cộp. Tư Sách giật mình choàng tỉnh, ngồi bật dậy ngơ ngác rồi đập tay xuống gối xuýt xoa: “Trời ạ! Thì ra tất cả chỉ là giấc mơ! Tiếc quá! Tiếc quá!”. Tư Sách thẩn thờ cầm điện thoại lên. Vẫn là cái giọng quen thuộc của Yến Trang:

- Good morning! Thế nào, đêm qua quân sư có ngủ ngon, mơ đẹp không?

- Ngủ rất ngon, mơ rất đẹp nhưng cậu đã làm tiêu tan hết rồi. Bây giờ chẳng còn gì, tiếc vô cùng.

- Là sao? Tiêu tan cái gì? Tớ chẳng hiểu gì cả.

- Tiêu tan giấc mơ! Hoá ra tất cả chỉ là giấc mơ. Tớ vừa trải qua một giấc mơ quá đẹp cậu ạ. Tiếc quá! Không có “Mặt trời của bình minh” và cũng không có ông Phó Chủ tịch, bà Giám đốc nào hết. Không có bất cứ ai tự biết xấu hổ cả. Thứ còn lại sau giấc mơ vẫn chỉ là tớ với cậu và cái ý tưởng về đề án “Văn hoá đọc” mà thôi. Chẳng lẽ sự xấu hổ chỉ có trong giấc mơ?

Phó Giám đốc Yến Trang chợt lờ mờ đoán ra giấc mơ đầy tiếc nuối của anh bạn Tư Sách. Chưa bao giờ những người tự biết xấu hổ lại trở nên quý hiếm như bây giờ. Suy cho cùng, tự biết xấu hổ của mỗi người cũng là một thứ năng lực. Với xã hội thì ý thức về sự xấu hổ có giá trị như một nguồn lực đặc biệt. Không riêng gì văn hóa đọc mà mọi thứ văn hoá, văn minh cũng đều phải gắn liền với cái năng lực tự biết xấu hổ. Đó là sự xấu hổ bằng vàng!

Tổng hợp nhiều nguồn