Thủ tục rườm rà, tốn chi phí

Ngay sau khi Thủ tướng Phạm Minh Chính chỉ đạo quyết liệt việc cắt bỏ các thủ tục không cần thiết, trong đó có thủ tục cấp phép xây dựng, nhiều người dân bày tỏ sự vui mừng, ủng hộ chủ trương đúng đắn này.

Chia sẻ với PV VietNamNet, anh Phạm Hùng ở huyện Thanh Trì (Hà Nội) cho biết, để được cấp phép xây dựng căn nhà 5 tầng, anh phải chuẩn bị một bộ hồ sơ, bao gồm đơn xin cấp phép xây dựng, bản vẽ thiết kế xây dựng, bản sao "sổ đỏ" chứng minh quyền sử dụng đất...

Theo anh Hùng, trong số những giấy tờ này, bản vẽ thiết kế là loại giấy tờ mà người dân tốn tiền nhất bởi phải thuê thiết kế. 20 triệu đồng là số tiền anh Hùng phải trả cho một đơn vị thiết kế căn nhà 5 tầng của mình.

Do nhiều thủ tục phức tạp và không có thời gian đi lại để xin giấy phép xây dựng, anh Hùng chấp nhận chi thêm 15 triệu đồng cho dịch vụ xin giấy phép xây dựng.

Với tổng số tiền 35 triệu đồng phải bỏ ra, sau khoảng 3 tuần, anh Hùng được cấp giấy phép xây dựng.

Chính vì vậy, trước thông tin Thủ tướng chỉ đạo cắt bỏ thủ tục cấp giấy phép xây dựng, anh Hùng bày tỏ vui mừng bởi nếu bỏ thủ tục cấp phép xây dựng sẽ rất tốt, đỡ phiền hà, tốn kém cho người dân.

Từ góc độ pháp lý và thực tiễn, Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLaw, đánh giá, cắt bỏ các thủ tục không cần thiết, trong đó có thủ tục cấp phép xây dựng, là một chủ trương đúng đắn và nên sớm thể chế hóa.

Theo luật sư, quy định hiện hành tại Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi, bổ sung 2020), việc xin cấp phép xây dựng là bắt buộc đối với phần lớn công trình, bao gồm cả nhà ở riêng lẻ tại đô thị. Tuy nhiên, thực tế cho thấy thủ tục này đang trở thành gánh nặng đối với người dân.

“Mỗi bộ hồ sơ xin phép xây dựng thường mất khoảng một tháng để hoàn thành, đi kèm là chi phí trung bình hơn 10 triệu đồng cho bản vẽ thiết kế và nhiều khoản 'chi phí không tên'. Không phải ai cũng đủ khả năng tự đi làm thủ tục, nên phần lớn phải thuê dịch vụ trung gian hoặc nhờ 'cò giấy phép' - một trong những nguyên nhân dẫn đến tiêu cực và nhũng nhiễu", Luật sư Nguyễn Thanh Hà nói.

Đáng nói, nhiều bản vẽ thiết kế chỉ được lập để “đối phó” với quy định xin phép, nhưng khi thi công, người dân lại điều chỉnh theo nhu cầu thực tế. Những vi phạm phổ biến như bít lỗ thông tầng, xây dựng lấn khoảng lùi... diễn ra tràn lan, khiến cơ chế tiền kiểm hiện nay vừa hình thức, vừa không hiệu quả, ông nhận xét.

Luật sư Hà cho rằng, việc bỏ thủ tục cấp phép xây dựng, đặc biệt đối với nhà ở riêng lẻ là hoàn toàn khả thi nếu cơ chế quy hoạch được công khai minh bạch và cơ quan địa phương làm tốt vai trò hậu kiểm.

Đây là xu hướng mà nhiều quốc gia đã áp dụng thành công, với nguyên tắc người dân được quyền xây dựng trong giới hạn pháp luật, còn cơ quan quản lý sẽ giám sát và xử phạt nếu có vi phạm.

Trong bối cảnh số lượng công trình xây dựng mỗi ngày lên tới hàng trăm tại các quận, huyện, việc duy trì cơ chế xin - cho không chỉ gây tốn kém nguồn lực mà còn không phù hợp với năng lực quản lý hiện nay. Việc chuyển sang hậu kiểm không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý, mà là đổi mới cách quản lý theo hướng minh bạch, hiệu quả và phù hợp hơn với thực tiễn.

Để cắt giảm thủ tục cấp phép xây dựng

Luật sư Nguyễn Thanh Hà cho hay, theo chỉ đạo mới của Thủ tướng, việc cắt giảm thủ tục cấp phép xây dựng đang được xem xét áp dụng đối với các công trình thuộc dự án đầu tư xây dựng đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 hoặc các công trình thuộc khu vực đã phê duyệt thiết kế đô thị.

Tuy nhiên, luật sư lưu ý, người dân vẫn cần thông báo với chính quyền địa phương để được giám sát và kiểm tra việc tuân thủ quy hoạch.

Để thực hiện chủ trương cắt giảm thủ tục cấp phép xây dựng, vị luật sư cho hay, cần có sự đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, với nhiều giải pháp pháp lý, kỹ thuật và tổ chức. 

Trước tiên, cần hoàn thiện cơ sở pháp lý. Cụ thể, Quốc hội và Chính phủ cần sửa đổi, bổ sung Luật Xây dựng và các nghị định, thông tư liên quan để quy định rõ những trường hợp được miễn giấy phép xây dựng, điều kiện miễn và trách nhiệm của các bên liên quan. Việc này nhằm tạo hành lang pháp lý chặt chẽ, tránh hiểu nhầm “bỏ cấp phép” là xây dựng tự do.

Bên cạnh đó, các địa phương phải khẩn trương hoàn thiện và công khai minh bạch hệ thống quy hoạch chi tiết 1/500, quy hoạch phân khu, cùng với các quy chế quản lý kiến trúc đô thị. Đây là căn cứ pháp lý và kỹ thuật thay thế cho việc cấp phép, giúp người dân tự tra cứu và xây dựng đúng quy định.

Đồng thời, cần đẩy nhanh chuyển đổi mô hình từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Nghĩa là, chính quyền không can thiệp trước khi xây dựng nhưng sẽ tăng cường thanh tra, giám sát quá trình thi công và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, như xây dựng sai quy hoạch, sai chỉ tiêu kỹ thuật hoặc ảnh hưởng đến công trình lân cận.

Các địa phương cần xây dựng hệ thống bản đồ quy hoạch số. Đồng thời, công khai trên cổng dịch vụ công trực tuyến để người dân có thể dễ dàng tra cứu và thực hiện các thủ tục còn lại một cách minh bạch, nhanh chóng, không cần tiếp xúc trực tiếp với cơ quan nhà nước.

Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến quy định mới đến người dân, doanh nghiệp và tổ chức tập huấn cho đội ngũ cán bộ cấp cơ sở để bảo đảm việc triển khai thống nhất, đúng pháp luật và hiệu quả.

"Chỉ khi thực hiện đầy đủ các điều kiện nêu trên, chủ trương bãi bỏ thủ tục cấp phép xây dựng mới có thể triển khai thành công, góp phần cải cách hành chính, giảm phiền hà và thúc đẩy phát triển đô thị văn minh, hiện đại”, Luật sư Nguyễn Thanh Hà khẳng định.