Thống kê sơ bộ của Cục Hải quan cho thấy, đến ngày 15/3, xuất khẩu rau quả của Việt Nam chỉ đạt 896,7 triệu USD, giảm khoảng 13% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trung Quốc vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của rau quả Việt Nam, chiếm tỷ trọng từ 55-65% tổng giá trị xuất khẩu mặt hàng thế mạnh này của nước ta, tùy thời điểm. Nhiều sản phẩm chủ lực như xoài, chuối, sầu riêng... đứng thứ hai về xuất khẩu sang Trung Quốc - thị trường tiêu thụ rau quả lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, xuất khẩu sang quốc gia hơn 1,4 tỷ dân trong hai tháng đầu năm nay chỉ đạt 305,7 triệu USD, giảm 39% so với cùng kỳ năm ngoái. Tức, chỉ hai tháng qua, các doanh nghiệp xuất khẩu rau quả của nước ta hụt thu khoảng 4.990 tỷ đồng tại thị trường Trung Quốc.

Nguyên nhân chính là do phía hải quan Trung Quốc phát hiện chất vàng O trên sầu riêng nhập khẩu từ Thái Lan. Đây là chất nguy hại, gây ung thư trên động vật và người. Thế nên, ngoài giấy kiểm định Cadimi như trước đây, cơ quan chức năng của Trung Quốc đã áp dụng quy định kiểm dịch vàng O trên 100% lô sầu riêng.

Điều này khiến hàng trăm container sầu riêng tắc nghẽn tại cửa khẩu hồi đầu năm. Nhiều doanh nghiệp sau đó phải hoàn thiện giấy chứng nhận không có vàng O và giấy xác nhận Cadimi ở mức cho phép mới được thông quan.

Ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho biết, những tháng đầu năm, mặt hàng sầu riêng sụt giảm mạnh. Hiện tại, thị trường Trung Quốc vẫn kiểm tra 100% lô sầu riêng nhập khẩu với dư lượng chất vàng O và cadimi. 

Trong khi đó, sản phẩm từ Việt Nam xuất đi chỉ kiểm nghiệm mẫu với tỷ lệ nhất định. Đến cửa khẩu, phía Trung Quốc lấy mẫu xét nghiệm lại, nếu sản phẩm không đạt sẽ bị trả về. Điều này khiến không chỉ sầu riêng tươi mà các sản phẩm đông lạnh cũng gặp khó và nhiều doanh nghiệp chưa dám tham gia thị trường.

Ông Nguyễn Đình Tùng - CEO Vina T&T - chia sẻ, hiện các đơn hàng xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc chủ yếu là dừa tươi.

Với sầu riêng tươi, doanh nghiệp vẫn chưa xuất khẩu trở lại và đang triển khai các bước chuẩn bị để đảm bảo cho việc xuất khẩu hiệu quả nhất. Bởi, mỗi container sầu riêng giá trị lên tới vài tỷ đồng. Nếu không chuẩn bị kỹ, hàng xuất qua cửa khẩu mà bị tiêu hủy hay quay đầu thì thiệt hại với doanh nghiệp là không nhỏ, ông thừa nhận.

Trong khi ở Thái Lan, với động thái siết kiểm tra chất vàng O của Trung Quốc và từ chối nhập khẩu 64 tấn sầu riêng đã khiến Bộ trưởng Thương mại cùng Bộ trưởng Nông nghiệp và Hợp tác xã của quốc gia này tranh cãi gay gắt tại phiên họp nội các ngày 18/3. 

Dù cuộc tranh luận diễn ra căng thẳng, nhưng vẫn hướng tới mục tiêu chung là duy trì vị thế của Thái Lan như một nhà xuất khẩu sầu riêng hàng đầu sang Trung Quốc.

Những năm gần đây, Thái Lan và Việt Nam trở thành hai nhà cung cấp sầu riêng lớn nhất cho thị trường Trung Quốc. 

Theo đó, các nhà hoạch định chính sách Thái Lan đang tiếp tục tìm cách cân bằng giữa việc tuân thủ quy định và duy trì khả năng cạnh tranh thương mại. Đồng thời, đây cũng là bài học về tuân thủ các tiêu chuẩn xuất khẩu. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn kiểm tra là điều kiện cần thiết để Thái Lan duy trì lợi thế cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.

Sau cuộc họp, Bộ Thương mại cam kết sẽ phối hợp và giải quyết vấn đề, từ đó chứng minh tiềm năng phát triển mạnh mẽ của Thái Lan.

Trước sự việc trên, cơ quan quản lý Việt Nam cũng nhanh chóng làm việc với cơ quan chức năng Trung Quốc để nối lại hoạt động xuất khẩu sầu riêng. 

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã công bố danh sách 9 phòng kiểm nghiệm được Việt Nam và Trung Quốc công nhận đủ tiêu chuẩn cấp chứng nhận. Theo đó, với việc các phòng kiểm nghiệm chất vàng O được cấp phép, hoạt động xuất khẩu được nối lại và giá sầu riêng cũng đang đà tăng trở lại. 

Song, do kim ngạch sụt giảm mạnh tại thị trường Trung Quốc những tháng đầu năm nay, Hiệp hội Rau quả Việt Nam nhận định, xuất khẩu rau quả khó đạt được mục tiêu 8 tỷ USD trong năm 2025.