Nhiều loại tài sản khác cũng biến động mạnh. Đồng USD vọt lên, trong khi giá dầu cũng bật tăng. Liệu phán quyết của tòa án có làm thay đổi cục diện thương mại thế giới, và thị trường sẽ diễn biến ra sao trong ngắn và dài hạn?

Phán quyết chặn thuế, thị trường biến động mạnh

Ngày 28/5 tại Mỹ (rạng sáng ngày 29/5 giờ Việt Nam), Tòa án Thương mại Quốc tế tại Manhattan, New York, đã ra phán quyết lịch sử, tuyên bố sắc lệnh thuế đối ứng “Ngày Giải phóng” của Tổng thống Mỹ Donald Trump vượt quá thẩm quyền được trao bởi Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp (IEEPA) năm 1977.

Hội đồng ba thẩm phán nhấn mạnh rằng Hiến pháp Mỹ trao quyền độc quyền điều tiết thương mại quốc tế cho Quốc hội Mỹ và quyền khẩn cấp của tổng thống không thể lấn át quyền này. Phán quyết này, khởi nguồn từ vụ kiện do Trung tâm Tư pháp Tự do đại diện cho năm doanh nghiệp nhỏ phụ thuộc vào nhập khẩu, đánh dấu thách thức pháp lý lớn đầu tiên đối với chính sách thuế quan của ông Trump.

Trước đó, ngày 2/4, ông Trump công bố áp thuế đối ứng lên hàng hóa nhập khẩu từ hơn 180 quốc gia, với mức thuế dao động từ 10% đến hơn 40% đối với một số đối tác như Việt Nam (46%) và Trung Quốc (tổng cộng 145% sau khi Bắc Kinh đáp trả).

Tuy nhiên, chỉ một tuần sau, ông tạm hoãn áp thuế trong 90 ngày với hơn 75 quốc gia, giữ mức thuế cơ bản 10%, nhằm mở đường cho đàm phán. 

Tới ngày 12/5, Mỹ và Trung Quốc có thỏa thuận thương mại tạm thời. Mỹ giảm thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc từ 145% xuống 30% trong vòng 90 ngày, trong khi Trung Quốc giảm thuế đối với hàng hóa Mỹ từ 125% xuống 10%.

Các chính sách thuế của ông Trump đã gây ra biến động mạnh trên thị trường tài chính, với các chỉ số chứng khoán có những phiên sụt giảm 4-5%. Giá vàng từng tăng vọt lên đỉnh cao lịch sử: 3.500 USD/ounce (vào ngày 22/4). Trong khi đồng USD và giá dầu lao dốc.

Phán quyết của tòa án Mỹ hôm 29/5 đã đảo ngược tình thế. Thị trường chứng khoán Mỹ ngay lập tức phản ứng tích cực, với hợp đồng tương lai Dow Jones tăng 500 điểm (1,3%), S&P 500 tăng 1,5%, và Nasdaq 100 vọt 1,8% vào sáng 29/5 (giờ Việt Nam).

Trái ngược với chứng khoán, giá vàng thế giới giảm mạnh từ trên ngưỡng 3.300 USD/ounce về 3.250 USD/ounce vào 8h30 sáng 29/5 trên thị trường châu Á. Rạng sáng nay, vàng cũng đã chịu áp lực từ tín hiệu Cục Dự trữ Liên bang (Fed) chưa sẵn sàng giảm lãi suất. Biên bản cuộc họp Fed ngày 6-7/5 cho thấy lo ngại về lạm phát kéo dài, đặc biệt từ chính sách thuế quan, khiến kỳ vọng cắt giảm lãi suất trong tháng 6 giảm mạnh.

Trong nước, giá vàng miếng SJC giảm mạnh về mức 117 triệu đồng/lượng.

Đồng USD phục hồi, với chỉ số DXY vượt ngưỡng 100 điểm sau khi chạm đáy 99 điểm tuần trước. Giá dầu cũng tăng, với dầu WTI lên 62,7 USD/thùng (tương đương tăng hơn 1,3%) nhờ tâm lý lạc quan về thương mại và lo ngại về nguồn cung nếu đàm phán Mỹ-Iran thất bại.

Phán quyết của Tòa án Thương mại Quốc tế là một đòn giáng mạnh vào chiến lược “Nước Mỹ trên hết” của ông Trump, vốn dựa vào thuế quan để thu hẹp thâm hụt thương mại 1,2 nghìn tỷ USD và thúc đẩy sản xuất nội địa.

Tuy nhiên, khả năng thực thi phán quyết đối mặt với nhiều thách thức. Chính quyền ông Trump đã ngay lập tức kháng cáo, và quá trình này có thể kéo dài và có thể được đưa lên Tòa Phúc thẩm Liên bang hoặc Tối cao Pháp viện. Trong thời gian kháng cáo, các mức thuế hiện hành, bao gồm 10% phổ quát và 25% với ô tô, thép, nhôm có thể được duy trì, tránh xáo trộn tức thời.

Chính quyền ông Trump cũng có thể yêu cầu lệnh tạm hoãn thi hành phán quyết để giữ nguyên trạng, đặc biệt khi Nhà Trắng lập luận rằng thâm hụt thương mại là “tình trạng khẩn cấp quốc gia” đe dọa an ninh và công nghiệp quốc phòng. 

Trên thực tế, tòa án liên bang Mỹ cũng thiếu cơ chế trực tiếp để ép buộc hành pháp tuân thủ nếu chính quyền trì hoãn hoặc dùng các biện pháp kỹ thuật để lách luật.

Chính quyền ông Trump cũng có thể triển khai nhiều biện pháp để duy trì áp lực thương mại. Họ có thể viện dẫn lý do “an ninh quốc gia” để áp thuế lên các mặt hàng chiến lược như thép, nhôm, hoặc ô tô, vốn không bị phán quyết ngày 28/5 ảnh hưởng.

Nhà Trắng cũng có thể ưu tiên đàm phán song phương, để đạt thỏa thuận giảm thuế có chọn lọc, tránh vi phạm luật thương mại quốc tế.

Ngoài ra, chính quyền có thể sử dụng truyền thông để chỉ trích tòa án, củng cố sự ủng hộ từ cử tri trung thành, đồng thời tăng trợ cấp cho nông dân và doanh nghiệp nội địa để bù đắp tác động từ bất ổn thương mại.

Phán quyết này có thể tạm thời làm dịu căng thẳng thương mại toàn cầu, đặc biệt với các đối tác như Trung Quốc, EU. Nếu thuế quan bị hủy bỏ, hàng nhập khẩu từ các nước này có thể tăng trở lại. 

Trong ngắn hạn, thị trường chứng khoán Mỹ và toàn cầu có thể duy trì đà tăng nhờ tâm lý lạc quan sau phán quyết của tòa án và báo cáo lợi nhuận mạnh mẽ từ các công ty công nghệ như Nvidia. Đồng USD sẽ tiếp tục phục hồi nếu Fed giữ lãi suất cao, trong khi giá vàng có thể chịu áp lực giảm thêm do giảm nhu cầu trú ẩn. Giá dầu sẽ dao động, phụ thuộc vào kết quả đàm phán Mỹ-Iran và động thái của OPEC+.

Về dài hạn, nếu kháng cáo của ông Trump thất bại, thị trường có thể ổn định hơn, nhưng bất định chính sách sẽ khiến doanh nghiệp do dự đầu tư, làm chậm tăng trưởng kinh tế. Ngược lại, nếu chính quyền ông Trump tìm cách lách phán quyết, chiến tranh thương mại có thể leo thang, đẩy giá hàng hóa và lạm phát tăng. Giá vàng có thể phục hồi nếu căng thẳng địa chính trị gia tăng.